Από την Κυριακή 15 Νοεμβρίου αρχίζει για την Ορθόδοξη Εκκλησία η Νηστεία των Χριστουγέννων και στους Ιερούς Ναούς συνηθίζεται να τελείται καθ΄ολο το χρονικό αυτό διάστημα της νηστείας, το καθιερωμένο ΣΑΡΑΝΤΑΛΕΙΤΟΥΡΓΟ.
Σαρανταλείτουργο λέγεται η τέλεση της Θείας Λειτουργίας κάθε μέρα επί σαράντα συνεχείς ημέρες. Οι σαράντα αυτές λειτουργίες τελούνται υπέρ υγείας των ζώντων και ιδιαιτέρως υπέρ αναπαύσεως των κεκοιμημένων χριστιανών. Το Ιερό Σαρανταλείτουργο τελείται συνήθως τις ημέρες της νηστείας των Χριστουγέννων από τις 15 Νοεμβρίου και οι χριστιανοί στις αρχές της σαρακοστής αυτής, συνηθίζουν να φέρνουν στο Ναό τα ονόματα των ζώντων αλλά και των κεκοιμημένων αδελφών ώστε να μνημονεύνται κάθε μέρα στην Θεία Λειτουργία.
Σύμφωνα με την ορθόδοξη παράδοση στο Σαρανταλείτουργο μνημονεύονται όσοι έχουν “εκδημήσει” προς τον Κύριον από την πρώτη μέχρι την τεσσαρακοστή ημέρα. Το Σαρανταλείτουργο δεν μπορεί να γίνει κατά την Μεγάλη Τεσσαρακοστή του Πάσχα, γιατί στις πένθιμες και αυστηρές ημέρες της νηστείας δεν τελούνται Λειτουργίες παρά μόνο το Σάββατο και την Κυριακή. Η Παράδοση αυτή του Σαρανταλείτουργου στηρίζεται στην ίδια τη διαβεβαίωση που μας έδωσε ο Κύριος κατά τη σύσταση του μυστηρίου της Θείας Ευχαριστίας, ότι τα προσφερόμενα δώρα είναι «εις άφεσιν αμαρτιών». Κι ακόμη ότι η Θεία Ευχαριστία δεν είναι μόνο θυσία λατρευτική κι ευχαριστήριος καθώς και θυσία ικετευτική και πρεσβευτική, αλλά συγχρόνως και «θυσία ιλασμού (=συγχωρήσεως)»..Είναι δηλαδή θυσία για συγχώρεση των αμαρτιών μας.
Γι’ αυτό όταν τελείται η Θεία Λειτουργία κι αφού γίνει ο αγιασμός των Τιμίων Δώρων παρακαλούμε το Θεό για την ειρήνη και ομόνοια των Εκκλησιών και όλου του κόσμου. Στη συνέχεια μνημονεύονται και οι κεκοιμημένοι αδελφοί μας και μάλιστα ονομαστικά, γιατί κατά την ορθόδοξη πίστη ότι οι ψυχές τους λαμβάνουν μεγάλη ωφέλεια, όταν γίνεται δέηση υπέρ αυτών μέσα στη Θεία Λειτουργία. Επειδή και αν ακόμη είναι αμαρτωλοί αυτοί που μνημονεύουμε, εμείς προσφέρουμε “Χριστό εσφαγιασμένον υπέρ των ημετέρων αμαρτημάτων” και παρακαλούμε το Θεό να γίνει σπλαχνικός για μας και γι’ αυτούς. Οι ευχές υπέρ των κεκοιμημένων μέσα στη Θεία Λειτουργία και μάλιστα η μνημόνευσή των ονομάτων τους είναι γνωστή από τα πρώτα χρόνια της Εκκλησίας.
Ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος λέγει ότι η μνημόνευση των ονομάτων των κεκοιμημένων στη Θεία Λειτουργία είναι καθιερωμένη από τους Αγίους Αποστόλους, που δεν καθιέρωσαν τυχαία τη μνημόνευση αυτή μέσα στα φρικτά Μυστήρια του Χριστού. Νομοθέτησαν να μνημονεύονται και οι κεκοιμημένοι στην Ευχαριστία, γιατί ήξεραν ότι αυτή η μνημόνευση φέρνει σ’ αυτούς “πολλήν όνησιν”. Δηλαδή φέρνει μεγάλη ωφέλεια και πολύ κέρδος.
